Asma, Feike

Feike Asma 1912-1984

De naam van Feike Asma is onlosmakelijk verbonden met die van het orgel en in het bijzonder met die van de Oude kerk in Amsterdam. Deze legendarische organist van Nederlandse bodem wist vele harten te beroeren en bracht velen tot het orgel. Juist dit aspect zegt veel over deze geroemde maar ook verguisde musicus. Dit jaar herdenken we zijn honderdste geboortedag. Het RD kwam vorige week met een complete Asma-editie op de proppen. Smullen! Op 21 april – de geboortedag van Asma – vindt er een drietal herdenkingsconcerten plaats. Hieruit spreekt waardering. Die waardering willen wij ook met u delen.

Een rondgang langs zijn door de jaren heen uitgebrachte opnamen.

Koraalbewerkingen Oude Kerk Amsterdam

Een van de eerste opnamen van Asma die op cd verscheen was de(ze) Fuga LP. De meeslepende uitvoeringen van o.a. ”Heugelijke Tijding” en “De Heer is God” zal ik nooit meer vergeten! De prachtige live-opnamen – gemaakt door Arnold Meijer van de Amsterdamse Orgelstichting – die concerten belegde op de vrijdagavond – geven een zeer goed beeld van Asma en zijn geliefde orgel in de Oude Kerk. Halverwege de jaren ’80 van de vorige eeuw bezocht ik er bijna elke vrijdagavond de concerten. Dáár gebeurde het. Wat een sfeer, wat een ambiance! Er is helaas weinig tot niets meer van over. Gelukkig kunnen we ons nog altijd laven aan de opnamen die Asma ons naliet.

Oude Kerk Amsterdam | Krebs-Bach-Handel-Stanley

Ook deze opname is evenals bovenstaande plaat een heruitgave van een LP en ook hier betreft het opnamen van Arnold Meijer. Beide werden in de jaren ’80 als tweeluik uitgegeven. Asma speelde graag op zijn eigen wijze. Geen ‘oude meesters’ in de strikte zin van het woord, wél overweldigende uitvoeringen op romantische leest geschoeid. Niemand kon dat zoals Asma. Ik noem hier met name het tiende orgelconcert van Händel in een transcriptie van William Thomas Best en Bachs aangrijpende Choralvorspiel ”Ich steh mit einem Fusse im Grabe”; magistraal, intens muzikaal maar bij tijden ook verstillend en meeslepend. Feike op z’n best!

Sigfried Karg-Elert | Groote Kerk Maassluis

Asma was behalve de man van het geestelijke lied ook een man van de grote orgelwerken. Veel had zijn belangstelling. Het betreft hier opnamen die gemaakt zijn voor de NCRV. Hoewel het Garrels-orgel uit Maassluis niet het meest geschikte orgel is voor dit repertoire, weet Asma ons desondanks te overrompelen! Daarin was hij een meester. Klank was een heel belangrijk onderdeel van zijn orgelspel. Hij was altijd op zoek naar beter. Vandaag de dag nog steeds een voorbeeld voor velen denk

Reger – Hoyer - Reubke

Naast roem kreeg Asma ook kritiek, zelfs van zijn volgelingen! Een gemeenschappelijke deler van ‘alle groten de aarde’. Als hij in den lande eens een programma speelde met alleen maar grote werken (bijvoorbeeld Reger, Andriessen en Franck), dan was de kritiek niet van de lucht, omdat ze het niet van hem gewend waren. Maar Asma wilde meer zijn dan alleen maar een organist van het geestelijke lied. Hij trok zich niets aan van die kritieken en ging zijn eigen weg. Achteraf bleek dat succesvol, want Asma voedde hiermee zijn publiek niet alleen muzikaal op maar zette hiermee ook een trend. De opnames(n) zijn live verslagen van concerten in Maassluis (Reger), Rotterdam (Hoyer) en Zwolle (Reubke).

Koraalbewerkingen – Oude Kerk Amsterdam

Asma verzorgde voor verschillende omroepen, zoals de NCRV en de EO, inspelingen. Deze schijf is een compilatie van verschillende EO-opnamen. Ze vonden plaats rond de jaren ’80 en dat kunnen we horen. In deze laatste jaren ging het bergafwaarts met zijn gezondheid. Slepend pedaalspel en een moeizaam toucher zijn daar voorbeelden van. Ondanks deze ‘hindernissen’ blijft de luisteraar niet verstoken van zijn enorme muzikaliteit en geestdrift. Het hele kerkelijk jaar kwam bij hem aan bod. Speel naar het hart van Jeruzalem zei Jan Zwart eens. Als iemand dat waar gemaakt heeft, is het Asma wel.

In concert Vol. I – o.a. Gorinchem, Kampen, Dordrecht, Bolsward

” Feike Asma in concert”. Een serie die natuurlijk niet uit kon blijven, gezien de vele live-opnamen die uit verschillende bronnen voorhanden zijn en waaruit de komende jaren ongetwijfeld nog volop geputzal worden. Dat in dit concept niet alles even interessant is, hoort erbij. Het beoogt ook vooral een goed beeld te geven van de Asma uit zijn tijd. Beroemd is natuurlijk Joseph Callaerts Toccata – hier uitgevoerd in Hasselt – die bol staat van de spanning! Dat het tegenovergestelde ook mogelijk was bewijst hij dan weer met een intense vertolking van het Melodia van Reger. Asma was naast musicus en romanticus ook een man van uitersten.

Maestro – Groote Kerk Maassluis

Asma’s komst naar Maassluis zorgde voor een nieuwe uitdaging. De klankwereld van Bätz in Den Haag werd verwisseld voor die van Garrels in Maassluis. Twee totaal verschillende instrumenten. Later zei Asma hierover: „in Maassluis kwam de oude muziek weer tot leven”. Op deze schijf o.a. twee composities van Paul Christiaan van Westering, werken die Feike graag speelde. Ook dat was een verdienste van Asma: het programmeren en proclameren van Nederlands werk. Naast nog een werk van Andriessen (Choral I) klinkt er ook werk van Engelse bodem evenals de grote Introduction en Passacaglia van de Amerikaan Healey Willan.

Feike Asma – St. Bavo Haarlem

Een van de jongste uitgaven die van Asma uitkwam was deze dubbelaar uit de Bavo in Haarlem. De restauratie van Marcussen in begin jaren ’60 vonden velen omstreden. Asma stelde zich furieus op in het verdedigen van orgels. In genoemde periode zijn helaas vele mooie instrumenten verloren gegaan. Ook het St. Bavo-orgel had volgens velen aan klank ingeboet. Hier horen we het orgel van na de restauratie. De klank is scherper. Dat Asma barokmuziek ook glans wist te geven horen we in het Musicalisches Opfer van Bach. De romantiek is vertegenwoordigd met componisten als Widor en Saint-Saëns. Ook Nederlands werk ontbreekt niet. Asma was wat dat betreft een onvermoeibaar ambassadeur.

De conclusie is dat we nog steeds, ook anno 2012, niet om Asma heen kunnen. Deze man heeft ontzaglijk veel betekend voor de Nederlandse orgelcanon. Op zijn geboortedag – 21 april – zal er opnieuw een boek gepresenteerd worden over zijn leven en werk. Naast de uitgaven van Van Westering, De Banier en Johannus Orgelbouw zal deze tweede Banier-uitgave de vierde op rij worden. Asma leeft dus nog steeds in de harten van orgelminnend Nederland. Bij het boek zal ook een cd worden gepresenteerd. Genoemde festiviteiten vinden plaats in de Rotterdamse Laurenskerk.

Feike Asma

Hij is niet meer. Op 19 december 1984 kwam er een eind aan een arbeidzaam leven die geheel in het teken stond van het koninklijk instrument. Hij werd begraven vanuit de Oude Kerk in Amsterdam. Onder de klanken van "Ik weet aan Wien ik mij vertrouwe" werd hij uitgedragen. Een groot musicus ging heen. We denken met waardering aan hem terug.

Jan-Willem van Braak | maart 2012